Πως έγινε η Αναστήλωση, του Ωδείου Ηρώδου του Αττικού της Στοάς Ευμένους και του Ασκληπιείου, Νότιας Κλιτύος Ακροπόλεως

«Αναστήλωση, συντήρηση και ανάδειξη του Ωδείου Ηρώδου του Αττικού και της Στοάς Ευμένους Νότιας Κλιτύος Ακροπόλεως» -

Η Στοά του Ευμένους είναι επίμηκες διώροφο οικοδόμημα που ανεγέρθηκε τον 2ο αι. π.Χ. στον χώρο μεταξύ του Ωδείου του Ηρώδου του Αττικού και του Θεάτρου του Διονύσου. Από το μνημείο σώζεται ο προς Β αναλημματικός τοίχος, ο οποίος αποτελείται από δύο τμήματα (1. τοίχος από λατυποκροκαλοπαγές πέτρωμα και 2. εφαπτόμενη κατασκευή με θόλους επί πεσσών από πειραϊκό ακτίτη λίθο), καθώς και τμήμα της εσωτερικής επένδυσής του.

  ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ   

Το έργο στερέωσης και αποκατάστασης του μνημείου εντάχθηκε τον Σεπτέμβριο του 2011 στο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα "Αττική" του ΕΣΠΑ 2007-2013 με ημερομηνία ολοκλήρωσης την 30/11/2015.

Ο τοίχος από λατυποκροκαλοπαγείς λίθους δεν παρουσιάζει σημαντικές παραμορφώσεις, καθιζήσεις ή μετακινήσεις. Ωστόσο, η μακρόχρονη έκθεση των λίθων στις εξωτερικές συνθήκες έχει προκαλέσει την διάβρωσή τους, την αποσάθρωση και την απώλεια της μάζας τους, με συνέπεια την ελλιπή έδραση και την μείωση των μηχανικών αντοχών τους. Πιο συγκεκριμένα, ανώτερα τμήματα του τοίχου έχουν καταπέσει και ορισμένα ιστάμενα, που βρίσκονται σε οριακή κατάσταση ισορροπίας, χρήζουν άμεσης αντιμετώπισης.

 Σε ό,τι αφορά στα δομικά στοιχεία της τοξοστοιχίας, παρατηρείται απομείωση της μάζας τους, επιφανειακές ρηγματώσεις, μεγαλύτερα ρήγματα και θραύσεις, ιδιαίτερα στο εσωράχιο των θολιτών. Έντονη, επίσης, είναι η παρουσία βλάστησης και φερτών υλικών, ενώ εμφανίζεται, κατά τόπους, μαύρη κρούστα.

Τα κυριότερα προβλήματα διατήρησης των μαρμάρινων μελών της επένδυσης του σύνθετου αναλημματικού τοίχου της στοάς μπορούν να συνοψιστούν σε: οριστική απώλεια τμημάτων υλικού, επιφανειακές ρηγματώσεις και μεγαλύτερα ρήγματα, αποφλοιώσεις, απολεπίσεις, αποσάθρωση και ετοιμορροπίες, παρουσία μαύρης κρούστας και ζαχαροποίηση/ περικρυσταλλική αποσάθρωση.

Τα διαβρωμένα μεταλλικά στοιχεία συνδέσεως έχουν προκαλέσει διαρρήξεις του υλικού. Αναγκαία κρίνεται η επέμβαση στερέωσης δύο περιοχών του βόρειου τοίχου του μνημείου που βρίσκονται σε οριακή κατάσταση ισορροπίας. Στη βορειοανατολική γωνία του μνημείου η παραμόρφωση του βόρειου σκέλους επέβαλε την αποκατάστασή του με την ευθυγράμμιση των υποκειμένων εδαφών.
Τέλος, για την απόδοση τμήματος του μνημείου στο κοινό έχει προβλεφθεί διαμόρφωση διαδρομής από την ανατολική πλευρά του.

Στο πλαίσιο του ΕΣΠΑ πραγματοποιούνται οι εργασίες:

1. Στερέωση και αποκατάσταση περιοχών των δέκα σωζόμενων μεσαίων τόξων - πεσσών του αναλημματικού τοίχου της Στοάς (Τ23-Τ32), καθώς και τμημάτων του αντιστοίχου προς Β εφαπτόμενου τοίχου από κροπαλοπαγείς λίθους. Συνοπτικά περιλαμβάνονται: α. συντήρηση με καθαρισμούς, συγκολλήσεις, εφαρμογή ενεμάτων και σφραγίσεις των αρχαίων θολιτών και λιθοπλίνθων των πεσσών που χρήζουν άμεσης επέμβασης, β. συμπλήρωση των θολιτών των τόξων και των λιθοπλίνθων των πεσσών με νέο πειραϊκό ακτίτη λίθο, όπου απαιτείται για στατικούς λόγους, γ. αποκατάσταση ιστορικών λιθοδεμάτων, δ. συμπλήρωση των φθαρμένων η ελλειπόντων λιθοπλίνθων, τμημάτων του αναλήμματος από κροκαλοπαγείς λίθους με χυτό υλικό, και δ. σωστικές επεμβάσεις συντήρησης με καθαρισμούς, συγκολλήσεις και εφαρμογή ενεμάτων στους μαρμάρινους ορθοστάτες, τις βάσεις και τις στέψεις τους.


2. Αποκατάσταση της ΒΑ γωνίας της Στοάς. Έχουν μερικώς αναταχθεί τα κατά χώραν σωζόμενα αρχαία μέλη, μετά την άρση των παραμορφώσεων και εντάχθηκαν τα συμπληρωμένα αρχαία και ορισμένα εξ’ ολοκλήρου νέα μέλη.


3. Στερέωση και μερική αποκατάσταση τμημάτων της επένδυσης του βόρειου αναλημματικού τοίχου της Στοάς μπροστά από τον πεσσό Π(18-19) και το τόξο Τ21 (συντήρηση-συμπληρώσεις των αρχαίων αρχιτεκτονικών μελών, ένταξη νέων).


4. Διαμόρφωση χώρου προσέγγισης των επισκεπτών.

Οι εργασίες συνοδεύονται από την προβλεπόμενη τεκμηρίωση και εκτελούνται δι΄αυτεπιστασίας από το ΥΠΠΑΙΘ / Εφορεία Αρχαιοτήτων Αθηνών από εξειδικευμένο επιστημονικό και εργατοτεχνικό προσωπικό. Για τις ανάγκες του έργου το προσωπικό αυτό ενισχύθηκε με νέες προσλήψεις με τις απαιτούμενες ειδικότητες. Την επιστημονική ευθύνη του έργου έχει η Επιτροπή Μνημείων Νότιας Κλιτύος Ακροπόλεως και το Τμήμα Συντήρησης της Εφορείας Αρχαιοτήτων Αθηνών.

Αναστήλωση, Συντήρηση και Ανάδειξη του Ασκληπιείου Νότιας Κλιτύος Ακροπόλεως

Ο ναός του Ασκληπιού στο αθηναϊκό Ασκληπιείο ήταν γνωστός μόνο από την σωζόμενη θεμελίωσή του. Η μελέτη αναστήλωσης του που εκπονήθηκε μετά από τη συγκέντρωση και απόδοση στο μνημείο πλήθους αρχιτεκτονικών μελών και θραυσμάτων, κατά την έρευνα των χρόνων 1993-2001, απέδωσε έναν ναό ρωμαικών χρόνων με δύο βασικές οικοδομικές φάσεις (1ος π.Χ./3ος μ.Χ. αιώνας).

Το Ασκληπιείο μετά την μερική αποκατάσταση της Δωρικής Στοάς (2007)

Μετά από την εξυγίανση της ευθυντηρίας και την πλήρη αποκατάσταση του πρώτου αναβαθμού της κρηπίδας, εντάχθηκε στο ΕΣΠΑ η μερική αποκατάσταση μέχρι το ύψος των καταληπτήρων των ορθοστατών του σηκού, με στόχο την ανάδειξη της τελευταίας οικοδομικής φάσης του μνημείου. Το έργο ξεκίνησε το Σεπτέμβριο του 2011 και πρόκειται να ολοκληρωθεί το Νοέμβριο του 2015.

Ο ναός του Ασκληπιού πριν τις εργασίες αποκατάστασης

Την επιστημονική ευθύνη για την εκτέλεση του έχει η Επιτροπή Μνημείων Νότιας Κλιτύος Ακροπόλεως. Προϊσταμένη αρχή, από το 2013, είναι η Εφορεία Αρχαιοτήτων Αθηνών. Στο πλαίσιο του προγράμματος αυτού προβλέπεται:
1. Η αποκατάσταση της στρώσης του δεύτερου αναβαθμού της κρηπίδας, με την συμπλήρωση και αποκατάσταση του στυλοβάτη της προστάσεως, την μερική ανασύσταση του τοιχοβάτη του σηκού, και την ένταξη στο μνημείο της διαμορφωμένης από νέο μάρμαρο βάσης της ΝΑ παραστάδας, των επίσης νέων βάσεων των 4 κιόνων της πρόσοψης και του συμπληρωμένου με νέο μάρμαρο κατωφλίου της θύρας.
2. Μερική αποκατάσταση της στρώσης των ορθοστατών των τοίχων, με την τοποθέτηση των σωζώμενων αρχαίων ορθοστατών, αποκατεστημένων δομικά και συμπληρωμένων με νέο λευκό μάρμαρο, όπου χρειάζεται, καθώς και ορισμένων νέων αρχιτεκτονικών μελών διαμορφωμένων εξολοκλήρου από νέο μάρμαρο.
3. Μερική αποκατάσταση της στρώσης των καταλυπτήρων των ορθοστατών, με την τοποθέτηση των υπαρχόντων αρχαίων αρχιτεκτονικών μελών και προσθήκη μελών από νέο μάρμαρο όπου θα ενσωματωθούν αρχαία θραύσματα.
4. Αποκατάσταση του δαπέδου του ναού με την εξυγίανση του εσωτερικού και τη διάστρωση του με αδρανή ή κονίαμα.
5. Διαμόρφωση εξέδρας θέασης επισκεπτών στα νοτιοδυτικά του ναού.

Το αναστηλωμένο τμήμα της Δωρικής Στοάς

Η αποκατάσταση του ναού του Ασκληπιού αποσκοπεί αφενός στη διάσωση των διασκορπισμένων αρχιτεκτονικών μελών του, με την επανένταξή τους στο μνημείο, και αφετέρου στη διδακτική ανασύνθεση μέρους του ναού, που παραμένει ένα δυσνόητο για τον επισκέπτη κατάλοιπο. Μαζί με την μερική αποκατάσταση της Δωρικής Στοάς και του Ιερού Βόθρου, που έχουν ήδη πραγματοποιηθεί, ολοκληρώνεται η ανάδειξη του ιερού του Ασκληπιού,τουλάχιστον κατά το δυτικό τμήμα του, με αντιπροσωπευτικές τμηματικές αναστηλώσεις των σημαντικότερων κτηρίων του.

Ο ναός του Ασκληπιού μετά την αποκατάσταση του α΄ αναβαθμού της κρηπίδας

Το έργο αποκατάστασης του ναού του Ασκληπιού μέχρι το ύψος των καταληπτήρων των ορθοστατών του σηκού προβλέπεται να ολοκληρωθεί το Νοέμβριο του 2015. Οι εργασίες έχουν εξελιχθεί ως εξής:
Αρχικώς ολοκληρώθηκε η πλήρης αποκατάσταση του στυλοβάτη, στον οποίον εδράζονταν οι τέσσερις κίονες της πρόσοψης κατά την τελευταία οικοδομική φάση του μνημείου. Για τον σκοπό αυτόν κατασκευάστηκαν και συγκολλήθηκαν συμπληρώματα από νέο μάρμαρο στα τέσσερα αποτετμημένα αρχαία μέλη που είχαν αποδοθεί στο τμήμα αυτό του δεύτερου αναβαθμού, εκτός των υπολοίπων ακεραίων, ώστε να συμπληρωθεί πλήρως η στρώση και να συνδεθεί με την υποκείμενη του πρώτου αναβαθμού της κρηπίδας.

Ο ναός του Ασκληπιού κατά τη διάρκεια των εργασιών αποκατάστασης (2009)

Επιπλέον κατασκευάστηκε από νέο μάρμαρο το μεσαίο ελλείπον μέλος της στρώσης, το οποίο και διαμορφώθηκε σύμφωνα με τα όμορά του αρχαία.
Οι εργασίες συνεχίστηκαν με τη διαμόρφωση εξολοκλήρου από νέο μάρμαρο πέντε αρχιτεκτονικών μελών του τοιχοβάτη, που μαζί με έξι αρχαία, δύο εκ των οποίων συμπληρωμένα με νέο μάρμαρο, θα ένταχθούν στην υπό ανασύσταση στρώση. Επίσης, συμπληρώθηκε με νέο μάρμαρο το κατώφλι της θύρας του ναού, ενώ αναμένεται και η διαμόρφωση από νέο μάρμαρο της βάσης της νοτιοανατολικής παραστάδας, όπως και των τεσσάρων βάσεων των κιόνων της πρόσοψης, στη μία εκ των οποίων θα ενταχθούν αρχαία θραύσματα.

Ο ναός του Ασκληπιού κατά τη διάρκεια των εργασιών αποκατάστασης (2014)

Ο ναός του Ασκληπιού κατά τη διάρκεια των εργασιών αποκατάστασης (2011)

Ο ναός του Ασκληπιού μετά την αποκατάσταση του στυλοβάτη της προστάσεως (2013)

Όσον αφορά στην αποκατάσταση της στρώσης του ορθοστάτη, ολοκληρώνεται η διαμόρφωση πέντε νέων αρχιτεκτονικών μελών που θα αποακαταστήσουν μαζί με τα δέκα αποδοσμένα αρχαία μέλη, έξι από τα οποία θα είναι συμπληρωμένα με νέο μάρμαρο, ώστε να εδρασθούν ασφαλώς επί του τοιχοβάτη, τις γωνίες του σηκού, εκτός από τη ΒΔ. Επίσης στη ΝΑ γωνία θα ενταχθεί και o συμπληρωμένος κορμός της αρχαίας παραστάδας.

Αναπαράσταση της κάτοψης του ιερού του Ασκληπιού κατά την αρχαιότητα (Ι. Τραυλός)

Αναπαράσταση της κάτοψης του ναού του Ασκληπιού κατά τον 1ο αιώνα π.Χ. και τον 3ο αιώνα μ.Χ. (Ρ. Χριστοδουλοπούλου)

Αξονομετρική απόδοση της αναστηλωτικής πρότασης του ναού του Ασκληπιού (Ρ. Χριστοδουλοπούλου)

Φωτορεαλιστική απόδοση της πρότασης αναστήλωσης του ναού του Ασκληπιού

Για τις συμπληρώσεις και τα νέα αρχιτεκτονικά μέλη γίνεται χρήση λευκού μαρμάρου Διονύσου. Για τις συγκολλήσεις και συνδέσεις χρησιμοποιείται τιτάνιο.

Αναστήλωση, συντήρηση και ανάδειξη του Ωδείου Ηρώδου του Αττικού

Ηρώδειο δυτικός μετωπικός τοίχος πριν την έναρξη εργασιών

Το Ωδείο του Ηρώδου του Αττικού οικοδομήθηκε τον 2ο αι. μ.Χ. με τη χορηγία του Αθηναίου ρήτορα και σοφιστή Ηρώδη του Αττικού. Το κοίλο, ημικυκλικής κάτοψης, είναι κατασκευασμένο από πεντελικό μάρμαρο, ενώ οι εξωτερικοί του τοίχοι από πειραϊκό ακτίτη. Το έργο στερέωσης και αποκατάστασης του μνημείου εντάχθηκε τον Σεπτέμβριο του 2011 στο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα "Αττική" του ΕΣΠΑ 2007-2013 με ημερομηνία ολοκλήρωσης την 30/11/2015. Στο πλαίσιο του έργου αυτού έχει συνταχθεί και εγκριθεί σειρά μελετών, βάσει των οποίων εκτελούνται οι εργασίες συντήρησης και αναστήλωσης.

Ανατολική πάροδος Ηρωδείου ,πριν την συμπλήρωση τριών ανωτέρων σειρών εδωλίων

Ανατολική πάροδος Ηρωδείου συμπλήρωση τριών ανωτέρων σειρών εδωλίων

Το μνημείο δεν παρουσιάζει έντονα στατικά προβλήματα στο συνολικό φορέα. Οι φθορές του, ωστόσο, οι οποίες έχουν επιφέρει αλλοίωση στις λιθοπλίνθους των τοίχων και τα εδώλια του κοίλου, οφείλονται στη συνδυασμένη επίδραση περιβαλλοντικών συνθηκών, μηχανικών, φυσικοχημικών και βιολογικών παραγόντων. Τα κυριότερα προβλήματα διατήρησης είναι επιφανειακές ρηγματώσεις, ρήγματα, οριστική απώλεια τμημάτων του υλικού, αποσάθρωση, θραύσεις και ετοιμορροπίες. Παρουσία μαύρης κρούστας εντοπίζεται κατά τόπους, ενώ στους αρμούς περιμετρικά των λίθων και σε περιοχές της επιφάνειάς τους, όπου παρουσιάζονται οπές και κενά, παρατηρείται η ύπαρξη χώματος, φερτών υλικών και ανάπτυξη βλάστησης. 

Ηρώδειο ανατολικός μετωπικός τοίχος πριν την έναρξη εργασιών

Σημαντικός παράγοντας φθοράς είναι και η ποιότητα του υλικού κατασκευής των λιθοπλίνθων (πειραϊκός ακτίτης) που εκ φύσεως παρουσιάζει ανομοιογένεια, κενά και ασυνέχειες στο εσωτερικό του. Σε μεγάλη έκταση του μνημείου εντοπίζονται παλαιότερες επεμβάσεις συντήρησης και συμπληρώματα με φυσικό λίθο. Οι σφραγίσεις έχουν γίνει από τσιμεντοκονίαμα, που στις περισσότερες περιπτώσεις παρουσιάζει αστοχία, δημιουργώντας τοπικά στατικά προβλήματα.

Στο παρελθόν είχε ξεκινήσει η ολοκλήρωση της αποκατάστασης του μνημείου με την αναστήλωση των κεκλιμένων θολωτών παρόδων μαζί με τα υπερκείμενα εδώλια. Με την τοποθέτηση και των υπολειπόμενων τριών ανώτερων σειρών εδωλίων στην ανατολική πάροδο ολοκληρώνεται η αποκατάσταση της συνέχειας του μνημείου και αποδίδονται προς χρήση 18 νέες θέσεις θεατών. Στον Ανατολικό και Δυτικό τοίχο χρήζουν συντήρησης και στερέωσης, τόσο οι επιφάνειες των λιθόπλινθων όσο και οι αστοχίες των παλαιότερων επεμβάσεων. Τα σωζόμενα αρχαία μαρμάρινα εδώλια στο κοίλο χρήζουν επεμβάσεων, παρόλο που είχαν συντηρηθεί τη δεκαετία του 1960, καθώς το μνημείο χρησιμοποιείται εκτεταμένα κατά την διάρκεια του Φεστιβάλ Αθηνών.

Κοίλο Ηρωδείου από ΒΔ εργασίες συντήρησης αρχαίων εδωλίων

Στο πλαίσιο του ΕΣΠΑ εκτελούνται εργασίες τοποθέτησης τριών σειρών νέων εδωλίων υπεράνω της ανατολικής κεκλιμένης θολωτής παρόδου, στερέωσης και αποκατάστασης των «επισφαλών» τμημάτων των εξωτερικών (νότιων) όψεων του ανατολικού και δυτικού μετωπικού τοίχου και συντήρησης των αρχαίων εδωλίων του κοίλου. Συνοπτικά:

1. Επάνω από την ανατολική πάροδο τοποθετήθηκαν, με την βοήθεια τηλεσκοπικού γερανού, έξι νέα εδώλια συνολικού μήκους 9,60 μ., αφού διαμορφώθηκαν διά χειρός τα κυμάτια και η λάξευση του μετώπου τους. Μετά την τελική προσαρμογή των εδωλίων διαμορφώθηκε και λαξεύτηκε δια χειρός η οριζόντια επιφάνειά τους, ενώ παράλληλα συμπληρώθηκε με νέο πεντελικό μάρμαρο ο διάδρομος πάνω από την έκτη και τελευταία σειρά νέων εδωλίων και τοποθετήθηκε το ανοξείδωτο κιγκλίδωμα.

Τα νέα εδώλια μετά την ολοκλήρωση της αποκατάστασης στη δυτική πάροδο

2. Οι εργασίες που πραγματοποιούνται στις λιθοπλίνθους των τοίχων είναι: μηχανικός, υγρός και χημικός καθαρισμός των επιφανειών τους, απομάκρυνση παλαιότερων επεμβάσεων (σφραγίσεις, μεταλλικά στοιχεία σύνδεσης), πλήρωση με ενέματα των ρωγμών, των μεγαλύτερων ρηγμάτων, των εσωτερικών κενών, συγκολλήσεις των ετοιμόρροπων και των αποκολλημένων θραυσμάτων, συμπληρώσεις με νέο φυσικό υλικό ή με τεχνητό λίθο (με ή χωρίς τοποθέτηση οπλισμού) και σφραγίσεις για την προστασία των αρμών συγκόλλησης αλλά και για την αισθητική αποκατάσταση των επεμβάσεων.

3. Ανάλογες εργασίες πραγματοποιούνται και στα αρχαία εδώλια του κοίλου που χρήζουν επέμβασης με καθαρισμούς, εφαρμογή ενεμάτων, συγκολλήσεις, απομάκρυνση παλαιότερων επεμβάσεων που έχουν αστοχήσει και σφραγίσεις.

Κοίλο Ηρωδείου από ΒΑ εργασίες συντήρησης αρχαίων εδωλίων

Οι εργασίες συνοδεύονται από την προβλεπόμενη τεκμηρίωση και εκτελούνται δι΄αυτεπιστασίας από το ΥΠΠΑΙΘ / Εφορεία Αρχαιοτήτων Αθηνών από εξειδικευμένο επιστημονικό και εργατοτεχνικό προσωπικό. Για τις ανάγκες του έργου το προσωπικό αυτό ενισχύθηκε με νέες προσλήψεις με τις απαιτούμενες ειδικότητες. Την επιστημονική ευθύνη του έργου έχει η Επιτροπή Μνημείων Νότιας Κλιτύος Ακροπόλεως και το Τμήμα Συντήρησης της Εφορείας Αρχαιοτήτων Αθηνών.

    ΔΕΙΤΕ    

Περί του βασιλέως Ευμένους Β΄ των Ατταλιδών

ΥΠ.ΠΟ- Ημερομηνία: 01/09/2011 - 30/11/2015 και diazoma.gr

Α

Εφορεία Αρχαιοτήτων Αθηνών

Επιστημονικοί Υπεύθυνοι:
Ε. Καρακικέ, Πολιτικός Μηχανικός /
Ε. Παπαευθυμίου, Αρχαιολόγος /
Β.Ε.Ε. Κυριάκη, Αρχιτέκτων Μηχανικός /
Μ. Παύλου, Συντηρήτρια Αρχαιοτήτων

Βιβλιογραφία:
J.Travlos, λ. “Stoa of Eumenes”, στο Pictorial Dictionary of Ancient Athens, London, London, 1971, σ. 523-526
Β. Χανδακάς, Το έργο της Επιτροπής Στερέωσης, Αναστήλωσης και Ανάδειξης του Ωδείου Ηρώδου του Αττικού και της Στοάς του Ευμένους της Νότιας Κλιτύος Ακροπόλεως Αθηνών, στο: Β. Λαμπρινουδάκης (επιμ.), Το έργο των Επιστημονικών Επιτροπών Αναστήλωσης, Συντήρησης και Ανάδε, Αθήνα, 2006, 83-97
Θ.Γ.Παπαθανασόπουλος, Μνημεία της νότιας πλευράς της Ακρόπολης : το Ιερό και το Θέατρο του Διονύσου : τα χορηγικά μνημεία - η στοά του Ευμένη - το Ωδείο του Περικλή - το Ασκληπιείο - το Ωδείο του Ηρώδη του Αττικού , Αθήνα : Καρδαμίτσας, Αθήνα, 1993
Μ.Κορρές, Η στέγη του Ηρωδείου και άλλες γιγάντιες γεφυρώσεις, Εκδόσεις Μέλισσα, Αθήνα, Ιανουάριος, Αθήνα, 2014

Β

Επιστημονικοί Υπεύθυνοι:
Ροζαλία Χριστοδουλοπούλου, Αρχιτέκτων / Βάντα Παπαευθυμίου, Αρχαιολόγος / Κλήμης Ασλανίδης, Αρχιτέκτων

Βιβλιογραφία:
W. Papaefthymiou, R. Christodoulopoulou, Der Tempel des Asklepios und der Hygieia im Asklepieion von Athen – Neue Forschungen, Marburger Winkelmann-Programm, 2014, 35-48
Ρ.Χριστοδουλοπούλου, «Μελέτη αναστήλωσης Ναού Ασκληπιού στο Ασκληπιείο Νότιας κλιτύος Ακροπόλεως. Αναστήλωση κρηπιδώματος και βάσεως τοίχων», Δεκέμβριος, 2003
, Επιτροπή Θεάτρου & Ιερού του Διονύσου-Ασκληπιείου Νότιας κλιτύος Ακροπόλεως, Εργασίες Αποκατάστασης 2002-2005, Μάρτιος, 2006, σ. 29-32
Ι. Τravlos, Bildlexikon zur Topographie des Antiken Athen, Tübingen , 1971, 127-137

Γ

Εφορεία Αρχαιοτήτων Αθηνών
Επιστημονικοί Υπεύθυνοι:
Ε. Καρακικέ, Πολιτικός Μηχανικός /
Ε. Παπαευθυμίου, Αρχαιολόγος /
Β.Ε.Ε. Κυριάκη, Αρχιτέκτων Μηχανικός /
Μ.Παύλου, Συντηρήτρια Αρχαιοτήτων

Βιβλιογραφία:
J.Travlos, λ. “Odeion of Herodes Atticus”, στο Pictorial Dictionary of Ancient Athens, London, London, 1971, σ. 378-386
Β. Χανδακάς, Το έργο της Επιτροπής Στερέωσης, Αναστήλωσης και Ανάδειξης του Ωδείου Ηρώδου του Αττικού και της Στοάς του Ευμένους της Νότιας Κλιτύος Ακροπόλεως Αθηνών, στο: Β. Λαμπρινουδάκης (επιμ.), Το έργο των Επιστημονικών Επιτροπών Αναστήλωσης, Συντήρησης και Ανάδε, Αθήνα, 2006, 83-97
Θ.Γ.Παπαθανασόπουλος, Μνημεία της νότιας πλευράς της Ακρόπολης : το Ιερό και το Θέατρο του Διονύσου : τα χορηγικά μνημεία - η στοά του Ευμένη - το Ωδείο του Περικλή - το Ασκληπιείο - το Ωδείο του Ηρώδη του Αττικού , Αθήνα : Καρδαμίτσας, Αθήνα, 1993
Μ.Κορρές, Η στέγη του Ηρωδείου και άλλες γιγάντιες γεφυρώσεις, Εκδόσεις Μέλισσα, Αθήνα, Ιανουάριος, Αθήνα, 2014
Φ.Μαλλούχου-Tufano, Το Ωδείο του Ηρώδου του Αττικού: η επανάχρηση και η αναμαρμάρωσή του (1948-1967), Ανθέμιον, ενημερωτικό δελτίο της Ένωσης Φίλων Ακροπόλεως, Τεύχος 23, Ειδικό αφιέρωμα στον Ηρώδη τον Αττικό και την εποχή του, Δεκέμβριος, 2012