Αλέξιος Γ΄ Μέγας Κομνηνός

Χρυσόβουλο που απεικονίζει τον Αλέξιο Γ' με τη γυναίκα του Θεοδώρα Καντακουζηνή.
Ο Αλέξιος Γ΄ Μέγας Κομνηνός (5 Οκτωβρίου 1338 - 20 Μαρτίου 1390) ήταν αυτοκράτορας της Τραπεζούντας από το Δεκέμβριο του 1349 έως το θάνατό του. Ήταν γιος του αυτοκράτορα της Τραπεζούντας Βασιλείου Κομνηνού και της ερωμένης του, που μετά νυμφεύθηκε, Ειρήνης, κόρης Tραπεζουντίου αριστοκράτη. 


H Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας ήταν ένα από τα ανεξάρτητα κρατίδια που προέκυψαν μετά την προσωρινή διάλυση της Βυζαντινής αυτοκρατορίας από την Τέταρτη Σταυροφορία το 1204. Μπορεί να ειπωθεί ότι στην Ανατολή ήταν η διάδοχη κατάσταση της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας μετά την κατάλυσή της από τους Σταυροφόρους.

Ιδρύθηκε από τους αδελφούς Αλέξιο και Δαβίδ Κομνηνούς, εγγονούς του αυτοκράτορα Ανδρόνικου Α΄ Κομνηνού, με τη βοήθεια της θείας τους, της βασίλισσας Θάμαρ της Γεωργίας. Πρωτεύουσά της ήταν η Τραπεζούντα και σύμβολό της, σημαία της, ο αετός των αρχαίων Σινωπέων .  Ο αετός των Σινωπέων, ήταν ο αετός των αρχαίων Μιλησίων. Η Αρχαία Μίλητος ήταν ο αρχικός τόπος των αποικιστών του Πόντου και συγκεκριμένα της Σινώπης, της Τραπεζούντας κ.ά.


Στην αρχή της ύπαρξής της έγινε προσπάθεια για την ανακατάληψη της Κωνσταντινούπολης, αλλά όταν αυτό αποδείχθηκε ότι ήταν αδύνατο, οι ηγεμόνες της περιόρισαν τις φιλοδοξίες τους στην περιοχή του Πόντου. Για αρκετά χρόνια ήταν υποτελής είτε στους Σελτζούκους του Ικονίου, είτε στους Ιλχανίδες Μογγόλους της Περσίας. Ήταν το τελευταίο ανεξάρτητο ελληνικό κράτος που καταλύθηκε από τους Οθωμανούς Τούρκους. Με την πτώση της Τραπεζούντας καταλύθηκε και το τελευταίο απομεινάρι της άλλοτε κραταιάς Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας,[1] το 1461.

Προσωπογραφίες της Ειρήνης Παλαιολογίνας, του Αλεξίου Γ΄ Κομνηνού και της Θεοδώρας Καντακουζηνής στη Μονή Θεοσκεπάστου στα περίχωρα της Τραπεζούντας.

 Αλέξιος Γ΄ Μέγας Κομνηνός
Η μακρόχρονη βασιλεία του ήταν περίοδος ακμής για την Αυτοκρατορία του Πόντου και ο ίδιος θεωρείται ένας από τους πιο αξιόλογους ηγεμόνες της.
Υπέγραφε τα χρυσόβουλά του ως Αλέξιος εν Χω τω Θω πιστός Βασιλεύς και Αυτοκράτωρ πάσης Ανατολής, Ιβήρων και Περατείας (Ταυρική ή Κριμαία) ο Μέγας Κομνηνός. Η Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας ιδιαίτερα μετά το 1364 ήταν ένα από τα σπουδαιότερα κέντρα εμπορίου, επιστημών, γραμμάτων και τεχνών της ευρύτερης περιοχής.
Ο Αλέξιος Γ΄ (το βαπτιστικό του όνομα ήταν Ιωάννης) είχε σταλεί κατά τη νηπιακή του ηλικία μαζί με τη μητέρα του και τον αδελφό του Αλέξιο στην Κωνσταντινούπολη, από την πρώτη σύζυγο του πατέρα του και αυτοκράτειρα της Τραπεζούντας Ειρήνη Παλαιολογίνα.
Στις 22 Δεκεμβρίου 1349, ύστερα από την παραίτηση του θείου του, Μιχαήλ Κομνηνού στις 13 Δεκεμβρίου 1349 κλήθηκε να αναλάβει το θρόνο της Αυτοκρατορίας. Στέφθηκε στις 21 Ιανουαρίου του 1350 στο ναό του πολιούχου της Τραπεζούντας, Aγίου Ευγενίου σε ηλικία 10-12 ετών και τότε άλλαξε και το όνομά του σε Αλέξιος.

Ο Άγιος Ευγένιος Τραπεζούντα. Όψεις και εικόνες εναπομείναντα στοιχεία στο εσωτερικού του 
Οι πρώτες του ενέργειες ως αυτοκράτορας ήταν να εξορίσει τον προκάτοχό του Μιχαήλ στην Κωνσταντινούπολη και στη συνέχεια να ζητήσει σύζυγο από την βυζαντινή αυλή μια συγγενή του αυτοκράτορα. Ο Ιωάννης ΣΤ' Καντακουζηνός έστειλε τη μικρανιψιά του Θεοδώρα Καντακουζηνή, η οποία στις 20 Σεπτεμβρίου 1350 ή 1351 παντρεύτηκε το νεαρό ηγεμόνα.

Οι διαμάχες μεταξύ των μελών της αριστοκρατίας, που είχαν ενταθεί τις προηγούμενες δεκαετίες, συνεχίστηκαν. Ο Αλέξιος Γ' δεν είχε την δύναμη να επιβληθεί και επικύρωνε τις σχέσεις δυνάμεων που επικρατούσαν μεταξύ μεγάλων οικογενειών, διατάζοντας τη σύλληψη μελών διαφόρων οικογενειών.

Στρατιώτες της αυτοκρατορίας -Από το Alexander Manuscript Thessaly

Η κατάσταση δεν ήταν δυνατό να συνεχιστεί σε αυτή την ένταση και τελικά αποφάσισε να αποτραβηχτεί στο κάστρο της Τρίπολης, απ' όπου προσπάθησε να επιβάλει την τάξη οργανώνοντας εκστρατείες και δημεύοντας περιουσίες.
Ο Νικήτας Σχολάρης και ο γιος του, οι οποίοι είχαν βοηθήσει τον Αλέξιο Γ' να αντιμετωπίσει διάφορες αντίπαλες αριστοκρατικές οικογένειες, αποστάτησαν και κατέφυγαν στην Κερασούντα (1355). Εν συνεχεία ο Νικήτας Σχολάρης προσπάθησε να καταλάβει την Τραπεζούντα από την θάλασσα. Ο Αλέξιος Γ', όμως, κατέλαβε την Κερασούντα, που υπεράσπιζε ο γιος του Σχολάρη, ο οποίος διέφυγε στον Κεχρυνά, κοντά στον πατέρα του.

Η λειψανοθήκη έργο Τραπεζούντιου καλλιτέχνη πριν την πτώση -1461-,του Αγίου Ευγένιου Τραπεζούντας και των ακολούθων του σώζονται (μάλλον κλεμμένα όπως συνήθως) στο θησαυροφυλάκιο  του καθεδρικού ναού του Αγίου Μάρκου  της Βενετίας, Ιταλία.Χαραγμένα εξωτερικά  είναι επίγραμμα στα ελληνικά ο Χριστός ένθρονος και ο Άγιος Ευγένιος ο Τραπεζούντιος και οι συναθλητές του Ουαλεριανός, Κάνδιδος και Ακύλας
  
Ο Αλέξιος Γ' τελικά κατέλαβε και αυτή την πόλη, αλλά οι Σχολάριοι διέφυγαν και πάλι. Τον Οκτώβριο του 1356 ο μέγας δομέστικος Μειζομάτης και ο Μιχαήλ Σαμψών συνέλαβαν, για λογαριασμό του αυτοκράτορα, τους αποστάτες και τους οπαδούς τους. Το ίδιο διάστημα ο προηγούμενος αυτοκράτορας, Μιχαήλ, προσπάθησε χωρίς επιτυχία να ανακαταλάβει τον θρόνο. Έτσι, η τάξη και η ειρήνη αποκαταστάθηκαν στο εσωτερικό της Αυτοκρατορίας.

Ιερά Μονή Διονυσίου Άγιον Όρος .όπου διακρίνεται ο πύργος των Κομνηνών.
Κατά τη διάρκεια της μακράς βασιλείας του, ο Αλέξιος Γ' επιδιόρθωσε όλες τις ζημιές που είχε υποστεί τα προηγούμενα χρόνια η Τραπεζούντα, έκανε δωρεές σε μοναστήρια, ειδικά στο μοναστήρι της Παναγίας Σουμελά. Επίσης ίδρυσε τη μονή Διονυσίου στο Άγιο Όρος με πρώτο ηγούμενο τον Διονύσο, αδελφό του μητροπολίτη Τραπεζούντος Θεοδοσίου. Το τυπικό της μονής αποτελεί δείγμα μοναδικής κομψότητας και τεχνοτροπίας.

Αυτό το παλιό διπλής όψης εικονίδιο παραπάνω με τον Αλέξιο Κομνηνό III με τον Άγιο Ιωάννη  Βαπτιστή και ο Χριστός πάνω εν ευλογία στην κύρια πλευρά στην όπισθεν όψη και   με τον Άγιο Ευγένιο Τραπεζούντας και τους οπαδούς του στην άλλη πλευρά του κοσμούν τη Μονή Διονυσίου στο Άγιον Όρος,.
Οι Γενουάτες και οι Βενετοί, εκείνη την εποχή, έχοντας χάσει κάθε έλλειψη σεβασμού, μετέφεραν τον μεταξύ τους πόλεμο στην Τραπεζούντα. Ο βενετικός στόλος επιτέθηκε στον γενουατικό μέσα στο λιμάνι της πόλης. Η σύγκρουση αυτή ήταν καταστροφική για την οικονομία της Αυτοκρατορίας. Ο Αλέξιος για να ισορροπήσει τις σχέσεις τους, παραχώρησε με χρυσόβουλο προνόμια στους Βενετούς (1364).


Η στρατηγική θέση της Τραπεζούντας

Η γεωγραφική θέση της Τραπεζούντας ευνοούσε
 ιδιαίτερα την ανάπτυξη του εμπορίου. Χάρτης
 στον οποίο σημειώνονται οι εμπορικοί δρόμοι του Πόντου 
κατά τη Βυζαντινή περίοδο. 
Eγκυκλοπαίδεια του Ποντιακού Eλληνισμού. 
O Πόντος: Ιστορία, Λαογραφία, Πολιτισμός, MAΛΛΙΑΡΗΣ-ΠΑΙΔΕΙΑ,
 Θεσσαλονίκη 1991, σ. 127
H ζηλευτή στρατηγική θέση της Τραπεζούντας, που της εξασφάλιζε άνετη πρόσβαση στη νότια Ρωσία, στα βάθη της Ασίας αλλά και στη Δύση, την ανέδειξε σε αδιαμφισβήτητο κέντρο του εξαγωγικού και διαμετακομιστικού εμπορίου. Μέχρι το 12ο αιώνα εξάγονταν από την πόλη της Τραπεζούντας και την ευρύτερη περιοχή του Πόντου προς την Κωνσταντινούπολη και προς άλλα κέντρα αρώματα και φαρμακευτικά είδη, βαφές, υφάσματα, ξυλεία, κρασί, οπωρικά, ορυκτά και μεταλλεύματα. Από το 12ο αιώνα και εξής οι εμπορικοί δρόμοι διευρύνθηκαν προς την Κριμαία, την Ιβηρία του Καυκάσου και τη Μολδαβία και τελικά προς τη Δύση, με κύριους διάμεσους Γενουάτες και Βενετούς εμπόρους.

Στη φάση αυτή η Τραπεζούντα εξήγε τα προϊόντα της, ενώ εισήγε σιτηρά και άλλα τρόφιμα απαραίτητα για την κάλυψη των διατροφικών αναγκών των κατοίκων της.
Το πιο επικερδές για την πόλη ήταν το διαμετακομιστικό εμπόριο, δεδομένου ότι για τους Δυτικούς ο δρόμος προς την Ανατολή περνούσε μέσω της Χαλδίας και της Τραπεζούντας. Η ιστορική συγκυρία υπήρξε ευνοϊκή, καθώς μετά την καταστροφή της Βαγδάτης από τους Μογγόλους η Τραπεζούντα έγινε ο μοναδικός σύνδεσμος ανάμεσα στους δρόμους των καραβανιών της κεντρικής Ασίας και στα λιμάνια της Ρωσίας και της Δυτικής Ευρώπης. Έτσι, μέσω της πόλης διεξαγόταν, σχεδόν κατ' αποκλειστικότητα, το εμπόριο ειδών πολυτελείας.

Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας .Νόμισμα του Αλέξιου Γ

Στις εμποροπανηγύρεις της Τραπεζούντας και προπάντων στην περίφημη του αγίου Ευγενίου προσέρχονταν "έμποροι πλείστοι και όλβιοι". Ο Ιωάννης Ευγενικός και κυρίως ο Βησσαρίων έχουν περιγράψει εναργώς τις σφύζουσες από ζωή και κίνηση αγορές της πόλης, όπου συναντιόνταν έμποροι κάθε προέλευσης: Ρώσοι, Αρμένιοι, Γεωργιανοί, Άραβες, Εβραίοι, Βενετοί και Γενουάτες.
Εξαίρετη θέση μεταξύ αυτών κατείχαν οι Ιταλοί έμποροι, οι κυρίαρχοι του θαλάσσιου εμπορίου που διεξαγόταν στην ανατολική Μεσόγειο κατά την εποχή εκείνη. Οι Βενετοί και κυρίως οι Γενουάτες, βάσει προνομίων που τους είχαν παραχωρηθεί από τους Μεγάλους Κομνηνούς, διέθεταν δικές τους συνοικίες στην πόλη και ιδιωτικές αποθήκες τόσο στην Τραπεζούντα, όσο και σε άλλα λιμάνια της αυτοκρατορίας. Την ίδια εποχή ανάλογης προνομιακής μεταχείρισης έχαιραν οι Ιταλοί έμποροι και στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία, με αντάλλαγμα την οικονομική βοήθεια ή τη συμμαχία των πόλεών τους. Αξίζει ωστόσο να σημειωθεί ότι οι Ιταλοί δεν είχαν ποτέ φορολογική ατέλεια στην Αυτοκρατορία των Μεγάλων Κομνηνών, γεγονός ενδεικτικό τόσο για την πολιτική όσο και για την οικονομική κατάστασή της.

Υπογραφή του Αλεξίου Γ’ Μεγάλου Κομνηνού

Με τούς νεοφερμένους γείτονες 
Με τους Τουρκομάνους εφαρμόστηκε πολιτική επιγαμιών Τραπεζουντίων πριγκιπισσών με τους διάφορους εμίρηδες της περιοχής, πάντρεψε την αδελφή του Μαρία με κάποιον αρχηγό της φυλής των Ασπροπροβατάδων. Τελικά αυτή η προσέγγιση δεν έφερε τα επιθυμητά αποτελέσματα και δεν έλειψαν οι μικροσυμπλοκές.
Ανανέωσε τη συμμαχία με τη γειτονική Γεωργία μέσω διαφόρων επιγαμιών και ιδιαίτερα με το γάμο του γιου του, Μανουήλ Γ' με την Γεωργιανή πριγκίπισσα Ευδοκία. Όταν ο Μογγόλος κατακτητής Ταμερλάνος κατέλαβε τη Γεωργία, ο Αλέξιος ήταν στη δύση της ζωής του. Ο Μανουήλ Γ', που τον διαδέχτηκε, έκλεισε ειρήνη μαζί του και έγινε φόρου υποτελής του

Νόμισμα Αλεξίου Γ - 1349-1390 

Έκοψε αργυρά άσπρα, χάλκινα 13-16 χιλ. Στη μία όψη ο Αλέξιος Γ' έφιππος ή όρθιο με σκήπτρο και σφαίρα. Εξάφυλλο περίγραμμα. Επιγραφή ΑΛΕΞ. ΚΟΜ. Στην άλλη ο άγ. Ευγένιος με επιγραφή Ο Α. ΕVΓΕΝΙOS. Ή σταυρός με τα γράμματα Ο Ε Γ Ν στα τέσσερα περιθώρια.

Με την σύζυγό του Θεοδώρα Καντακουζηνή, ο Αλέξιος Γ' είχε έξι παιδιά, τους:
Βασίλειο (1358-1377)
Μανουήλ Γ', αυτοκράτορα (1390-1416).
Ευδοκία, που παντρεύτηκε αρχικά κάποιον μουσουλμάνο και μετέπειτα τον Σέρβο πρίγκιπα Κωνσταντίνο Δραγάση, πεθερό του Μανουήλ Β' Παλαιολόγου.
Μαρία, που παντρεύτηκε κάποιον Τουρκομάνο φύλαρχο.
Άννα, που παντρεύτηκε τον Μπάγκραντ Ε' της Γεωργίας.
Κόρη που δεν διασώζεται το όνομά της και παντρεύτηκε τον Τούρκο εμίρη του Ερζιτζάν.
Με μία παλλακίδα, της οποίας το όνομα δεν διασώζεται, είχε δύο γιους, τους:Ανδρόνικο (1355-1376)
Ιωάννη.




ΠΗΓΕΣ
  • Ιστορία του Ελληνικού Έθνους. Εκδοτική Αθηνών. Τόμος Θ'. Οι Αυτοκράτορες της Τραπεζούντας, σελ. 333-334. ISBN 960-213-105-5.
  • Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού 
  • ΦΩΤ ΑΡΧΕΙΟ ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΜΩΝ 









ΕΙΚΟΝΕΣ ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΜΩΝ

ΓΙΑ ΝΑ ΔΕΙΤΕ ΚΑΝΟΝΙΚΑ ΤΗΝ ΕΙΚΟΝΑ ΣΤΟ ΚΙΝΗΤΟ ΚΛΙΚ ΕΠΑΝΩ ΤΗΣ