Η ερωτική ζωή των αρχαίων μέσα από τις αγγειογραφίες. Οι παλλακίδες, οι πόρνες, οι θεϊκοί έρωτες και η παιδεραστία στην Αρχαία Ελλάδα...
Άρθρο του Παντελή Τσάβαλου
καθηγητή Ιστορίας της Τέχνης
Οι παραστάσεις με ερωτικό περιεχόμενο στην αρχαία Ελληνική αγγειογραφία αποτελούν ένα σημαντικό και ενδιαφέρον corpus, μέχρι σχετικά πρόσφατα άγνωστο ή οικείο μόνο σε περιορισμένο κοινό όχι γιατί είναι χαμηλότερης αισθητικής αξίας από τις απεικονίσεις άλλων θεμάτων, αλλά γιατί έρχεται σε αντίθεση με τον τρόπο που η δική μας κοινωνία αντιλαμβάνεται τον έρωτα και την ερωτική πράξη.
Η γνώση του διαφορετικού θεσμικού πλαισίου μέσα στον οποίο αναπτύσσεται η ερωτική επιθυμία και εκφράζεται η ερωτική ορμή είναι απαραίτητη για την κατανόηση και απόλαυση αυτών των παραστάσεων
 |
| Δύο εταίρες αρωματίζονται. Περίπου 500 π Χ. Αρχαιολογικό Μουσείο Ταρκυνίας. |
Η αγγειογραφία είναι ιδιαίτερα πλούσια σε ερωτικές παραστάσεις από τα Αρχαΐκά χρόνια του 6ου αιώνα μέχρι και το τέλος του Κλασσικού κόσμου.
Μετά τον 4ο αιώνα η ερωτική ορμή περιορίζεται στην κατώτερη περιοχή της επιφανειακής ικανοποίησης και παρακμάζει η έννοια της σωματικής και πνευματικής ενότητας ως έκφραση ηθικού ιδεώδους, καθώς και η μέχρι τότε άρρηκτη σχέση μεταξύ ερωτικού και ιερού.
Οι ερωτικές παραστάσεις περιλαμβάνουν απεικονίσεις θρησκευτικού περιεχομένου, αποτροπαΐκού χαρακτήρα και εκφράσεων της καθημερινής ερωτικής ζωής των Αρχαίων Ελλήνων.(Σ.Σ. Των Ελλήνων κατά την αρχαιότητα. )
 |
| Επισκέπτριες στο Μουσείο στην Θεσσαλονίκη αναγνωρίζουν τελετουργικό αγγείο 45 εκ σε σχήμα φαλλού .Η παρουσία του φαλλού-συμβόλου διώχνει το κακό και υπαινίσσεται την γενετήσια επιθυμία ως το θετικό σύμβολο ζωής που ξορκίζει το φόβο του θανάτου. Ακόμη και σήμερα 21αι μ.Χ. σε ζευγάρια μετά από μια τελετή κηδείας η ερωτική συνεύρεση είναι συχνότερη .Αυτή δίνει την αίσθηση της αθανασίας |
ΤΑ ΣΥΜΒΟΛΑ
Σε μία ανδροκρατούμενη κοινωνία όπως η Ελληνική το συχνότερο σύμβολο είναι ο φαλλός .
Φαλλός με φτερά (“έρως πτερός”) ως σύμβολο της αναπεπταμένης επιθυμίας υπερμεγέθη ομοιώματα φαλλών ως τελετουργικά αντικείμενα , φαλλός με οφθαλμό ως σύμβολο της ανδρικής δυνατότητας να βλέπει και να ερμηνεύει τον κόσμο, “Ερμείες” με ιθυφαλλικές παραστάσεις (στήλες που έφεραν την κεφαλή του Ερμή και φαλλό και ετοποθετούντο έξω από τα σπίτια ή σε δημόσιες οδούς).
Η παρουσία του φαλλού-συμβόλου διώχνει το κακό και υπαινίσσεται την γενετήσια επιθυμία ως το θετικό σύμβολο ζωής που ξορκίζει το φόβο του θανάτου.
ΤΟ ΔΙΟΝΥΣΙΑΚΟ ΚΑΙ ΤΟ ΑΠΟΛΛΩΝΕΙΟ.
 |
| Κύλικα τύπου Β ύψος περίπου 8,5 εκ. διάμετρος 28 εκ. 500 π.Χ. The J. Paul Getty Museum 86.AE.607Στο εξωτερικό του αγγείου εικονίζεται σε μια ιδιαίτερη σύνθεση ένας Σάτυρος που σέρνεται πάνω σε ένα βράχο και πλησιάζει μια Μαινάδα για να τη φιλήσει καθώς κοιμάται. Πίσω κρέμεται ένα ασκί με κρασί. Στο εξωτερικό του αγγείου Σάτυρος σε περίεργη χορευτική στάση. Διακρίνεται η πλάτη με τη σπονδυλική στήλη σε διπλή γραμμή και οι ωμοπλάτες σε V |
 |
| Ερωτική σκηνή σε ζωγραφική αγγείου από την ελληνική πόλη Ναύκρατις στην Αίγυπτο |
ΕΡΩΤΕΣ ΘΕΩΝ ΚΑΙ ΕΡΩΤΕΣ ΑΝΘΡΩΠΩΝ
 |
| Δίας και Γανυμήδης |
Οι καθαυτό ερωτικές παραστάσεις με την έννοια της απεικόνισης της γενετήσιας λειτουργίας που είναι και οι περισσότερες και οι πλέον αποκαλυπτικές είναι εκείνες που αφορούν στην ερωτική ζωή των καθημερινών ανθρώπων στα πλαίσια των τριών κυριότερων θεσμών μέσα στους οποίους διοχετευόταν η γενετήσια ορμή: του γάμου, της πορνείας και της παιδεραστίας
Σπάνια ερωτικές παραστάσεις αναφέρονται στο θεσμό του γάμου. Η ιδιωτική ζωή των ζευγαριών, η υπόληψη της αστής συζύγου, αλλά κυρίως ο χαρακτήρας και ο τύπος του θεσμού δεν το επέτρεπαν. Ας μην ξεχνάμε οτι ο γάμος στην Κλασσική Ελλάδα σπάνια ήταν αποτέλεσμα ερωτικής έλξης (συχνά το ζευγάρι δεν είχε ιδωθεί ποτέ προ του γάμου) και στην ουσία αποτελούσε ένα θεσμό συντήρησης και διαιώνισης της μικρότερης μονάδας της πόλης, του “οίκου”, αποσκοπώντας στην εύρυθμη λειτουργία του και στη δημιουργία νόμιμων απογόνων, με τη σύζυγο να αποτελεί τη διαχειρίστρια αυτού του οίκου και τη δημόσια συνείδηση να απωθεί έντονα το σεξουαλικό συντελεστή του γάμου.
 |
| Οι πιο πολλοί γάμοι γίνονταν με συνοικέσια εκείνη την εποχή. Η νύφη ήταν συνήθως 12-16 ετών, ενώ ο άνδρας 24-30. Παρ’ όλα αυτά μία άλλη κατηγορία γυναικών οι εταίρες (μορφωμένες πόρνες) δεν παντρεύονταν αλλά προσπαθούσαν με την γοητεία του μυαλού τους και με το σώμα τους να προκαλέσουν τους άνδρες |
 | ||
|
 |
| Τρυφερή σκηνή ζευγαριού, πιθανότατα άνδρα και εταίρας. Αττική ερυθρόμορφη κύλικα υπογεγραμμένη από τον αγγειοπλάστη Ιέρονα και αποδιδόμενη στον αγγειογράφο Μάκρονα. 490-480 πΧ. Παρίσι – Λούβρο. |
“ΑΚΟΛΟΥΘΕΙ”
Η γυναίκα, η οποία ως ευυπόληπτη σύζυγος ήταν αποκλεισμένη από τη δημόσια ζωή και περιορισμένη στο χώρο του σπιτιού, εμφανίζεται στην αγγειογραφία σε ερωτικές συνευρέσεις ή συναλλαγές με άνδρες μέσα από το θεσμό του αγοραίου έρωτα, της πορνείας.
 |
| Κύλικα τύπου Β ύψος 12,8 διάμετρος 33,2 εκ. 490-480 π.Χ. Βοστόνη, Μουσείο Καλών Τεχνών, 01.8022, από την Etruria |
Στο μετάλλιο εικονίζεται άντρας σε συμπόσιο. Είναι ξαπλωμένος σε μια κλίνη, ακουμπώντας τον αριστερό του αγκώνα πάνω σε διπλό μαξιλάρι. Το ένα του πόδι είναι απλωμένο, ενώ το άλλο διπλωμένο στο γόνατο. Φοράει ιμάτιο και στεφάνι στα μαλλιά. Με το δεξί του χέρι κρατάει μια κύλικα, ενώ το αριστερό είναι τεντωμένο, σαν να διαμαρτύρεται για κάτι. Μπροστά του υπάρχει ένα τραπεζάκι πάνω στο οποίο είναι αφημένα τρία στεφάνια.Μια γυναίκα τρέχει να τον βοηθήσει και με τα χέρια της πιάνει τα γένια του. Φοράει χιτώνα που σχηματίζει απόπτυγμα και κόλπο, ενώ στο αυτί της έχει σκουλαρίκι. Στο δεξί ώμο ο χιτώνας σχηματίζει μικρό εξόγκωμα. Διακοσμητικό δείγμα του ζωγράφου Μάκρωνα.
 |
| Στην α' όψη εικονίζονται έξι μορφές με κυρίαρχη τη γυναικεία στο μέσο της σύνθεσης. Κάθεται σε δίφρο, φοράει χιτώνα με απόπτυγμα και ιμάτιο ριγμένο στα γόνατα, με το δεξί της χέρι τεντωμένο κρατάει ένα καθρέφτη, ενώ με το αριστερό ένα λουλούδι. Στο κεφάλι φέρει πέπλο (όπως της Αφροδίτης στο 13.186) και στο αυτί σκουλαρίκι. Μπροστά της υποκλίνεται ένας γενειοφόρος στεφανωμένος άντρας με ιμάτιο και μπαστούνι. Στο αριστερό του χέρι κρατάει το ίδιο λουλούδι. Με τον ίδιο θαυμασμό έχει γυρίσει προς αυτήν και ο νέος που βρίσκεται πίσω της, με παρόμοια κι αυτός αμφίεση. Στα δεξιά μια νέα κατευθύνεται προς ένα νέο, με το ένα της χέρι πιάνει το δεξί του μπράτσο, ενώ το άλλο το εκτείνει προς το πρόσωπό του. Φοράει χιτώνα και ιμάτιο. Η στάση και η αμφίεση του νέου είναι παρόμοια με του άντρα. Αριστερά μια ακόμη νέα που κρατάει στο χέρι της αρωματικό κλαδί |
 |
| Και στη β' όψη έχουμε 6 μορφές. Στο μέσο μια γυναίκα με τεντωμένα χέρια πλησιάζει έναν άντρα. Δεξιά άλλο ένα ζευγάρι με μια νέα να πλησιάζει προς το νέο που κρατάει στο χέρι του λουλούδι. Η νέα με χιτώνα, ιμάτιο, σκουλαρίκι και σάκκο στα μαλλιά. Στα αριστερά κάθεται ένας γενειοφόρος άντρας σε δίφρο οκλαδίας, με λεοντοπόδαρα στραμμένα προς τα μέσα και μαξιλάρι. Φοράει ιμάτιο και κρατάει στο δεξί χέρι λουλούδι και στο αριστερό ραβδί. Μπροστά του μια γυναίκα με απλωμένα χέρια φοράει χειριδωτό χιτώνα με διπλό κόλπο, στα αυτιά φέρει σκουλαρίκια και στα μαλλιά σάκκο. |
 |
| Οι Ελληνίδες είχαν μεγάλη προτίμηση σε όργανα αυτοικανοποίησης όπου τους αποκαλούσαν όλισβους ή βαυβώνες που ήταν ομοιώματα πέους. Κατασκευάζονταν κυρίως στη Μίλητο και εξάγονταν από κει σε όλο τον κόσμο. |
 |
| Αττική ερυθρόμορφη κύλικα (ύψος 11,43 εκατοστά? διάμετρο 30,48 cm. Θεωρείται έργο του Νικοσθένη ως ζωγράφος και κατασκευασμένη από τον Πάνφαιο ως αγγειοπλάστη , από την υπογραφή «Πάνφαιος έποίησεν» Περίπου του 520 - 500 π.Χ. Από Vulci, Ετρουρία -Λονδίνο, το Βρετανικό Μουσείο Cat. Nr .: 1867,0508.1064 CARC Μαθαίνουμε κυρίως από μία συζήτηση που βρίσκεται στις Φιλιάζουσες ή Ιδιάζουσες του Ηρώνδα, όπου 2 φίλες συζητούν αρχικά ντροπαλά και μετά εντελώς ανοιχτά για τον όλισβο. Η Μητρώ είχε ακούσει ότι η φίλη της Κοριττώ διαθέτει ήδη έναν όλισβο και ότι τον δάνεισε σε μία στενή της φίλη, πριν καν τον χρησιμοποιήσει η ίδια. Η φίλη της που λέγεται Εύβουλη τον έδωσε αυθαίρετα σε μία άλλη φίλη της.  |
 |
| Κύλικα διάμετρος 22,7 εκ. διάμετρος εσωτερικού 15,6 εκ. 510-500 π.Χ. Βρετανικό Μουσείο Ε816 Μια γυμνή γυναίκα ακουμπάει με τα γόνατά της σ' ένα κρεβάτι (;). Με το δεξί της χέρι πιάνει τα μαλλιά της, τα οποία είναι μαζεμένα σε κρώβυλο (κότσο), ενώ με το αριστερό στηρίζεται στο μόριο του γενειοφόρου άντρα που βρίσκεται πίσω της. Η γυναίκα στα μαλλιά της έχει ταινία, ενώ ο άντρας στεφάνι. Η σύνθεση περιβάλλεται από συνεχόμενο μαίανδρο. Διακρίνεται η επιγραφή: LEAΛΡΟΣ KALOΣ |
Οι εικαστικές παραστάσεις με θέμα την πορνεία είναι συχνές και απεικονίζουν άλλοτε προκαταρκτικές διαδικασίες όπως επίσκεψη σε πορνείο, γνωμοδότηση πελάτη, παζάρι, πληρωμή με προτεινόμενο βαλλάντιο, προσφορά δώρων όπως θηράματα, μυροδοχεία, αστράγαλοι (πέτρες παιγνιδιού με αφροδισιακό νόημα) και άλλοτε αυτή καθαυτή τη γενετήσια πράξη.
 | ||
|
Η ανώτερη πορνεία που ασκούσαν οι εταίρες δεν ήταν η ταχεία ικανοποίηση της σωματικής ανάγκης που ζητούσε κάποιος σε ένα πορνείο, αλλά ένας ψυχαγωγικός ερωτισμός που έχαιρε κοινωνικής εκτίμησης και συνεχούς φήμης.
Η φήμη των εταίρων δεν οφειλόταν μόνο στα ιδιαίτερα προσόντα τους, σωματικά και πνευματικά, ούτε στη οικονομική τους επιφάνεια, αλλά και στις βαθύτατες σχέσεις τους με επιφανή πρόσωπα της κοινωνίας στα οποία ασκούσαν και από τα οποία δέχονταν ιδιαίτερη επίδραση (Ασπασία-Περικλής, Λαΐς-Απελλής, Λαΐς-Διογένης, Φρύνη-Υπερείδης, Φρύνη-Πραξιτέλης, Τιμάνδρα-Αλκιβιάδης, Λεόντιον-Επίκουρος αποτελούν λίγα από τα πολλά διάσημα ζευγάρια εταίρων κι επιφανών ανδρών)....
Οι εταίρες ήταν πόρνες ιδιαίτερης καλλονής, υψηλού επιπέδου (και αντίστοιχα υψηλής αμοιβής) συχνά Ιωνικής ή Αιολικής προέλευσης (περιοχές όπου οι γυναίκα απολάμβανε κάποια υψηλότερη κοινωνική θέση και είχε κάποιο δικαίωμα στη μόρφωση), με γνώσεις μουσικής και χορού, με καλούς τρόπους και συνήθως προσέφεραν τις υπηρεσίες τους κατά τη διάρκεια του τυπικού ελληνικού προτύπου της ανδρικής ψυχαγωγίας, του συμποσίου, χορεύοντας, τραγουδώντας, παίζοντας αυλό συμμετέχοντας σε συζητήσεις και παρέχοντας ερωτικές υπηρεσίες κυρίως κατά τη διάρκεια του κώμου.
 |
| Κύλικα ύψος περίπου 8,3 εκ. διάμετρος 23,5 εκ. 500 π.Χ. The J. Paul Getty Museum 82.AE.14 Στο εσωτερικό μια γυμνή εταίρα, ξαπλωμένη σε μαξιλάρι πάνω σε ανάκλιντρο παίζει κότταβο, κρατώντας στο χέρι της ένα σκύφο Στο εξωτερικό του αγγείου εικονίζονται άντρες που διασκεδάζουν και εταίρες. |
Το εύρος των παραστάσεων εκτείνεται από τη συγκρατημένη τρυφερότητα μέχρι την απώτατη αισθησιακή ηδονή και από τη θωπεία μέχρι το άνευ ορίων αχαλίνωτο ομαδικό σεξ.
Η οπτική σήμανση των σκηνών ως κώμων επιτυγχάνεται και με ένα πλήθος παραπληρωματικών στοιχείων όπως κλίνες συμποσίου, αναρτημένες θήκες αυλών, καλάθια φαγητών, λεκάνες νερού, καθώς και μέσα από παιγνίδια με “όλισβους” (δερμάτινους φαλλούς), δαφνοστεφανομένους συμποσιαστές και συμμετοχή ανδρών και γυναικών στον “κότταβο” (παιγνίδι εκσφενδόνισης του υπολοίπου του κρασιού).
 |
| Δύο κωμαστές σε ερωτικό παιχνίδι με μια εταίρα. Ερυθόμορφος στάμνος. Περίπου 440 πΧ. Παρίσι-Λούβρο... |
Για να αντιληφθούμε τη στενή σχέση ανάμεσα στο πολιτικό-κοινωνικό πλαίσιο και την απεικόνιση της προσωπικής ζωής αξίζει να αναφερθούμε στη μεταβολή που υφίσταται η απεικόνιση σκηνών με εταίρες με την αλλαγή του αιώνα και των κοινωνικών απαιτήσεων:
Κατά τον 6ο αιώνα άνδρες και γυναίκες ενώνονται ιστάμενοι ή αγκαλιάζονται καθισμένοι ο ένας πάνω στον άλλον σε μετωπική συνήθως στάση, με τα βλέμματα να διασταυρώνονται.
Κύλικα ύψος 7,8 εκ. διάμετρος 21,2 εκ. 485-480 π.Χ. Βοστόνη, mfa, 1970.233 Στο μετάλλιο του αγγείου εικονίζεται ερωτική σκηνή. Το εξωτερικό είναι αδιακόσμητο. Διακρίνονται οι επιγραφές: HEΠAIΣKALE και από το στόμα του άντρα: HEXE HESΥXOΣ.υ
 |
| Ζωγραφική σε αγγείο 510 π.Χ. |
Ο ΠΑΙΣ ΚΑΛΟΣ
Συχνότατες στην αγγειογραφία είναι οι λεκτικές (“ο παις καλός” = τι ωραίος νέος) και εικονογραφικές αναφορές στις σχέσεις μεταξύ ανδρών οι οποίες έχαιραν υψηλής κοινωνικής εκτίμησης κάτι που ξενίζει το σημερινό θεατή καθώς στις περισσότερες σημερινές κοινωνίες η παιδεραστία και η ομοφυλοφιλία είναι ποινικοποιημένες ή ηθικά επιλήψιμες.
Κατά την αρχαιότητα ωστόσο, όχι μόνο στην Αθήνα αλλά σχεδόν σε ολόκληρο τον Ελληνικό κόσμο η παιδεραστία αποτελούσε έναν κοινωνικό θεσμό καθιερωμένο και καταξιωμένο, ένα είδος παιδαγωγικού έρωτα με απαραίτητο πνευματικό και ψυχικό δεσμό που αποσκοπούσε στη διδασκαλία προτύπων συμπεριφοράς, στη μεταβίβαση μέτρων αξιών για τη ζωή και στην διαπαιδαγώγηση προς το πρότυπο του “καλού καγαθού” (το να είναι κάποιος ωραίος και ενάρετος)
 |
Παιδεραστικό ζεύγος. Σκυφοειδές αγγείο 530-520 πΧ. Βοστώνη
|
Ο εραστής γοητεύεται από το κάλλος του εφήβου και ο έρωτας αυτός γίνεται κίνητρο για γνώση της ομορφιάς μέσω της οποίας φτάνει στη γνώση και κατάκτηση του Ωραίου.
Ο ερωμένος γοητεύεται από το πρότυπο συμπεριφοράς και γνώσης του ώριμου άνδρα που εκπροσωπεί τον εγγυητή των ηθικών αρετών και της ανδρείας που πρέπει να κατακτήσει ο έφηβος μέσα από αυτή τη σχέση που προσιδιάζει περισσότερο στο δεσμό δασκάλου προς μαθητή με έντονο ωστόσο το ερωτικό στοιχείο.
 |
| Κύλικα ύψος 10,7 εκ. διάμετρος 24,2 εκ. διάμετρος εσωτερικού 20 εκ. 490 π.Χ. mfa Boston 1972.44Στο εσωτερικό ένας γυμνός νέος, με ιμάτιο ριγμένο χαλαρά στους ώμους, κρατάει στα χέρια του ένα λαγό. Τολμηρή απόδοση του της αντίθετης στάσης του σώματος από τα καθιερωμένα. Το σώμα σε κατατομή και το πρόσωπο σε κατενώπιον. Όμορφη η απόδοση των χειλιών, του πηγουνιού, της μύτης. Γύρω από το σύνθεση συνεχόμενος μαίανδρος. Διακρίνεται η επιγραφή: HO PAIS KALOS (Ο παις είναι όμορφος). |
Στις παραστάσεις αυτές η σεξουαλικότητα εκφράζεται συνήθως με χάδια του εραστή στα γεννητικά όργανα του ερωμένου ή, σπανιότερα, με το μοναδικό νόμιμο τρόπο ομοφυλοφιλικής γενετήσιας επικοινωνίας, το “διαμερίζειν”, την πράξη δηλαδή του εραστή ανάμεσα στους μηρούς του ερώμενου, πράξη που διασφάλιζε την ικανοποίηση της ηδονής του εραστή αφενός και αφετέρου την διαφύλαξη της αξιοπρέπειας και της αρετής του ερώμενου.
Αντίστοιχα με τη σχέση μεταξύ ανδρών στο θεσμό της παιδεραστίας, υπήρχαν (ιδιαίτερα στην Αρχαΐκή περίοδο) δεσμοί ανάμεσα σε ένα νεαρό κορίτσι και σε μια ωριμότερη γυναίκα στα πλαίσια των χορικών ομάδων που σχημάτιζαν τα κορίτσια. Αυτές οι σχέσεις όμως μας είναι γνωστές από τη γραμματεία περισσότερο και όχι από την εικονογραφία.
Ο ΕΡΩΤΑΣ ΚΑΙ Η ΑΛΗΘΕΙΑ
 | ||
|
Η ρύθμιση του έρωτα με βάση ηθικούς κανόνες δεν γίνεται μέσα από έναν κώδικα υποχρεωτικής για όλους διαγωγής, με σύσταση ή απόρριψη ορισμένων τρόπων σεξουαλικής πράξης ή ενός και του αυτού συνόλου αρχών.
Η σημαντικότερη απαίτηση είναι η ικανότητα χαλιναγώγησης της στοιχειώδους φύσης και ορμής μέσα από την πολιτιστική προτεραιότητα του ορθού λόγου και της τήρησης του μέτρου.
 |
| Κύλικα τύπου Β ύψος 9-9.4 εκ., διάμετρος 23.4-23.6 εκ. 480 π.Χ. Βοστώνη, The J. Paul Getty Museum, 86.AE.294Στο μετάλλιο του αγγείου απεικονίζεται ερωτική σκηνή. Τα κοντά μαλλιά της γυναίκας μας επιτρέπουν να συμπεράνουμε ότι πρόκειται για σκλάβα. Ακουμπάει σ' ένα δίφρο, πάνω στον οποίο υπάρχει ασκί φουσκωμένο. Διακρίνονται οι επιγραφές: KA[L]OS LUK[O]S. |
Η σεξουαλική ηθική προβληματίζει την ελληνική σκέψη (τουλάχιστον για τους ελεύθερους άρρενες) ως σχέση ανάμεσα στην άσκηση της ελευθερίας του ατόμου, των μορφών της εξουσίας του και της πρόσβασής του στην αλήθεια.
 | ||
|
ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΕΡΩΤΙΚΩΝ ΣΤΑΣΕΩΝ
Καί για όσους ίσως δεν διαθέτουν φαντασία ή για να γνωρίσουν καινούργιες ερωτικές στάσεις κυκλοφορούσαν και οδηγοί κυρίως σε κύπελλα πόσεως.
 |
| Αττική μελανόμορφη κύλικα από την Αθήνα .Περί το 550-540 π.Χ. Από την Ιαλυσό, Ρόδος Αρχαιολογικό Μουσείο Ρόδου |
ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΜΩΝ
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
R. Flaceliére, Ο Έρωτας στην Αρχαία Ελλάδα, Παπαδήμας, Αθήνα, 1976 M. Foucault, Ιστορία της Σεξουαλικότητας (Τόμος 2: Η χρήση των απολαύσεων), Ράππας , Αθήνα, 1989 K. J. Dover, Η Ομοφυλοφιλία στην Αρχαία Ελλάδα, Χιωτέλλης, Αθήνα, 1990 H. Licht, Η Σεξουαλική Ζωή στην Αρχαία Ελλάδα, Μέλισσα, Αθήνα J. Boardman, La Rocca, Eros in Greece, Milan, 1975 C. Reisberg, Γάμος, Εταίρες και Παιδεραστία στην Αρχαία Ελλάδα, Παπαδήμας, Αθήνα, 1993 B. Sergent, L’Homosexualité dans la Mythologie Grecque, Payot, Paris, 1959 J. Marcade, Ο Έρωτας στην Τέχνη (Τόμος Α: Οι Έλληνες), Διαχρονική, 1979 Ν. Boymel Kampen, Sexuality in Ancient Art, Cambridge University Press, 1996 R.Barthes, Αποσπάσματα Ερωτικού Λόγου, Ράππας, Αθήνα Α. Λεντάκης, Ο Έρωτας στην Αρχαία Ελλάδα(τόμοι 1-2), Καστανιώτης, Αθήνα, 1997 Περιδικό Αρχαιολογία, τεύχος 10, Ιανουάριος 1984 (άρθρα των Claude Calame, Στέλιου Ξηρουχάκη, Ανδρέα Λεντάκη κ.α.) Eros Grec, Amour des Dieux et des Hommes, κατάλογος έκθεσης, έκδοση ΥΠΠΟ, Διεύθυνση Αρχαιοτήτων, Αθήνα, 1989
Από την Αρχαία Ελληνική γραμματεία
- Πλάτωνος Φαίδρος
- Πλάτωνος Συμπόσιο
- Ξενοφώντος Συμπόσιο
- Αισχίνη Κατά Τιμάρχου (ψευδο)
- Δημοσθένους Κατά Νεαιράς .
- -www.mixanitouxronou.gr
- -Περιοδικό Κεραμεική Τέχνη, τεύχος 28, Αύγουστος 1998
- -ΑΡΧΕΙΟ ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΜΩΝΑ
- -ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ --users.sch.gr-Με Βιβλιογραφία - Δικτυογραφία
John Boardman, Αθηναϊκά Μελανόμορφα Αγγεία, Ινστιτούτο του Βιβλίου - Α. Καρδαμίτσα, Αθήνα, 2001
John Boardman, Αθηναϊκά Ερυθρόμορφα Αγγεία - Αρχαϊκή Περίοδος, Ινστιτούτο του Βιβλίου - Α. Καρδαμίτσα, Αθήνα, 2001
Pierre Grimal, Λεξικό της Ελληνικής και Ρωμαϊκής Μυθολογίας, University Studio Press, Θεσσαλονίκη, 1991
L. D. Caskey, J. D. Beazley, Attic Vase Paintings in the Museum of Fine Arts, Boston
Diana Buitron-Oliver, Attic Vase Painting in New England Collections
Harvey Alan Shapiro, Art, Myth, and Culture, Greek Vases from Southern Collections
Perseus-tufts-edu
The Beazley Archive
Museum of Fine Arts, Boston
The Metropolitan Museum of Art
MoMA, The Museum of Modern Art
The State Hermitage Museum
British Museum
The J. Paul Getty Museum
Louvre Museum Official Website
The Walters Art Museum
Περιοδικό Αρχαιολογία
Βικιπαίδεια
