ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑΣ ΤΗΣ ΓΕΝΝΗΣΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ

Σκοπός του γάμου ήταν η απόκτηση παιδιών. Η επίσημη φράση που έλεγε ο μελλόνυμφος στην εγγύηση ήταν : ¨έπ΄αρότω παίδων άγομαι γαμετήν”, δηλαδή παντρεύομαι για να αποκτήσω παιδιά.

 Τα αρσενικά παιδιά αποτελούσαν τιμητικό και λαμπρό απόκτημα, γιατί ο γιος συνέχιζε την οικιακή λατρεία και τηνεπιμέλεια των ψυχών των προγόνων.
Από την ομηρική ήδη εποχή πλήθος ιεροτελεστίες συνόδευαν και ακολουθούσαν τον ερχομό του νέου ανθρώπου στον κόσμο και την ένταξή του στην κοινωνική ομάδα. 





Σεβάσμιες θεές βοηθούσαν την μητέρα στον τοκετό, απαράλλακτα όπως
τη Λητώ, τη μητέρα του Απόλλωνος, στη Δήλο: η Διώνη, η Ρέα, η Αμφιτρίτη, η Ειλείθυια. Σε ολόκληρη την Ελληνική αρχαιότητα, όταν έφτανε ο καιρός του τοκετού, πρόσφεραν θυσίες και δώρα στις θεότητες και άλειφαν με πίσσα το σπίτι, για να αποτρέψουν τα κακά πνεύματα.

Μόλις το παιδί ερχόταν στον κόσμο, το έλουζαν με χλιαρό νερό και το άλειφαν με λάδι, ενώ στη Σπάρτη το έλουζαν με κρασί, για να δοκιμάσουν την κράση του. Σπαργάνωναν στην αρχαία Ελλάδα το νεογέννητο σφικτά: μόνο οι Σπαρτιάτισσες άφηναν τα μέλη του ελεύθερα, χωρίς σπάργανα.


 Για την αποτροπή της βασκανίας κρεμούσαν στα παιδιά φυλακτά και στην πόρτα κλαδί ελιάς, όταν ήταν αγόρι, και μια μάλλινη ταινία, αν ήταν κορίτσι.

 Την πέμπτη ημέρα από τη γέννηση γιόρταζαν τα Αμφιδρόμια. Γινόταν καθαρμοί για τη μητέρα και όλα τα πρόσωπα που παραβρέθηκαν στον τοκετό. Ακολουθούσε η τελετή της εισαγωγής του παιδιού στην κοινωνική ομάδα: η τροφός έτρεχε κρατώντας το παιδί γύρω από την εστία.



Τη δέκατη ημέρα από τη γέννηση του παιδιού γινόταν επίσημη εορτή και δινόταν το όνομα στο παιδί. Το σπίτι έπαιρνε όψη εορταστική, φίλοι και συγγενείς έφερναν δώρα. Ανάμεσα σε αυτά ήταν και πολλά φυλακτά, για να απομακρύνουν τα κακά πνεύματα που καραδοκούσαν. Ο πατέρας έδινε ένα όνομα, συνήθως του παππού ή το δικό του ή ενός φίλου ή θεού, που οι γονείς θεωρούσαν απαραίτητη την προστασία του.



Τα ονόματα που έφερναν οι αρχαίοι ήταν τρία: το κύριο όνομα, το όνομα του πατέρα και το όνομα του Δήμου ή του τόπου καταγωγής, π.χ. Δημοσθένης Δημοσθένους Παιανιεύς, ή Περικλής Ξανθίππου Χολαργεύς κλπ.  - theancientweb



H ΣΤΙΓΜΗ ΤΗΣ ΓΕΝΝΗΣΗΣ-ΣΠΑΝΙΕΣ ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΕΙΣ ΤΟΚΕΤΟΥ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ

Πήλινο ειδώλιο θεότητας από το Çatalhöyük,
Αρχαιολογικό Μουσείο Άγκυρας, περ. 6000 π.Χ.

Ο τοκετός στην αρχαιότητα ήταν μια διαδικασία εξαιρετικά επικίνδυνη τόσο για τη μητέρα όσο και για το νεογέννητο βρέφος. Η βρεφική θνησιμότητα ήταν υψηλή και σε πολλές περιπτώσεις η μητέρα έχανε τη ζωή της κατά την γέννα.

Ασφαλώς η βαθμιαία πρόοδος της ιατρικής βοήθησε σε κάποιο βαθμό τη διαδικασία αυτή. Ήδη ο Ιπποκράτης τον 5ο π.Χ. αιώνα συγγράφει ειδικά για τα γυναικολογικά ζητήματα και τον 2ο αι. μ.Χ. διαπρέπει στη Ρώμη ο διασημότερος γυναικολόγος της αρχαιότητας, ο Έλληνας Σωρανός ο Εφέσιος, που συνέγραψε πλήθος έργων σχετικών με τη γυναικολογία.

Πρόσφατο εύρημα: όστρακο ετρουσκικού αγγείου με ενσφράγιστη απεικόνιση γυναίκας που γεννά.
Ανάμεσα στα πόδια της διακρίνεται μέρος του μωρού. Poggio Colla, 600 π.Χ.

Τα προβλήματα όμως παρέμεναν και δεν αφορούσαν μόνο το πλήθος των φτωχών ανθρώπων που βασιζόταν μόνον στις γνώσεις πρακτικής ιατρικής που είχαν οι μαίες, αλλά και ισχυρές προσωπικότητες που είχαν πρόσβαση στις υπηρεσίες των γιατρών. Αναφέρουμε ενδεικτικά ότι η κόρη του Ιουλίου Καίσαρα, η Ιουλία, πέθανε στη γέννα μαζί με το νεογέννητο βρέφος της και ότι ο Ηρώδης ο Αττικός έχασε έτσι τον πρωτότοκο γιό του Κλαύδιο. 

Επιτύμβια στήλη της Πλανγώνας, κόρης του Τολμίδη από τις Πλαταιές,
Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, 320 π.Χ.
Η Πλανγώνα προφανώς έχασε τη ζωή της αμέσως μετά τη γέννα.
  


Την ρωμαϊκή εποχή πάντως έχει ήδη τυποποιηθεί μιά παλαιότατη πρακτική κατά την οποία οι γυναίκες γεννούσαν καθιστές υποβοηθούμενες από άλλες γυναίκες σε ένα ειδικό κάθισμα που συνήθως έφερνε η μαία. Ήδη από το 6000 π.Χ. χρονολογείται ένα ειδώλιο από το Çatalhöyük που εικονίζει μιά θεότητα να γεννάει καθισμένη σε έναν θρόνο διακοσμημένο με λεοντοκεφαλές στα ερεισίχειρα. Έχει ενδιαφέρον να αναφερθούμε στις προετοιμασίες που συμβουλεύει ο Σωρανός να έχουν γίνει πριν την ώρα του τοκετού:

Ασβεστολιθικό γλυπτό σύμπλεγμα που εικονίζει γυναίκα που γεννά μισοξαπλωμένη. Την υποβαστάζει άλλη όρθια αποσπασματικά σωζόμενη μορφή και μιά ακόμη στα πόδια της κρατάει το μωρό. Πιθανόν ναϊκό αφιέρωμα από τους Γόλγους της Κύπρου, περίπου 330 π.Χ. 

Για μια κανονική γέννα πρέπει κανείς να έχει ετοιμάσει από πριν: ελαιόλαδο, χλιαρό νερό, χλιαρά επιθέματα ('θερμάσματα'), μαλακούς σπόγγους, κομμάτια μαλλί, επιδέσμους, ένα μαξιλάρι, πράγματα για να μυρίσει η επίτοκος, το σκαμνί ή την καρέκλα της μαίας, δύο κρεβάτια, ένα κατάλληλο δωμάτιο. Το λάδι χρειάζεται για να εγχυθεί και να επαλειφθεί. Το χλιαρό νερό για να ξεπλυθούν τα διάφορα μέρη. Τα θερμάσματα για να ανακουφιστούν οι πόνοι. Οι σπόγγοι για να σφουγγιστούν και το μαλλί για να σκεπαστούν τα διάφορα μέρη της γυναίκας. Οι επίδεσμοι για να σπαργανωθεί το νεογέννητο. Το μαξιλάρι για να τοποθετηθεί εκεί το μωρό κάτω από την κύουσα μέχρι να καθαριστούν τα μετά τον τοκετό. Πράγματα για να μυρίσει η γυναίκα και να συνέλθει, όπως μέντα, ένα κομμάτι χώμα, κριθάρι, μήλο, κυδώνι κι αν ο καιρός το επιτρέπει κίτρο, πεπόνι και αγγούρι, ή οτιδήποτε άλλο παρεμφερές με αυτά. (Σωρανού, Γυναικείων Β, ΙΙ[ΧΧΙ])

Ανάγλυφο από το ναό της Hathor στα Dendera, Αίγυπτος, περι 330 π.Χ. Πτολεμαϊκή περίοδος
Η θεά βοηθά μια γυναίκα να γεννήσει. 

Παρά το γεγονός ότι στην αρχαιότητα, όπως και τώρα, η γέννηση ενός βρέφους ήταν κατά κανόνα μια ευχάριστη περίσταση, είναι αξιοσημείωτο ότι οι απεικονίσεις του τοκετού είναι συγκριτικά σπάνιες στον αρχαίο μεσογειακό κόσμο και οι περισσότερες προέρχονται είτε από αφιερωματικά αντικείμενα, είτε από ταφικά ανάγλυφα που δηλώνουν συνήθως ότι η μητέρα έχασε τη ζωή της στη γέννα. Η σπανιότητα αυτή ερμηνεύεται ίσως από το γεγονός ότι πρόκειται για μια εν πολλοίς ιδιωτική σκηνή. Ας δούμε μαζί μια επιλογή αυτών των απεικονίσεων από διάφορες περιοχές και διάφορες χρονικές περιόδους:   -   ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΠΛΙΤΣΙΚΑ-LIFO
Ανάγλυφο από το ναό του Kom Ombo, Αίγυπτος, 2ος αι. π.Χ. Πτολεμαϊκή περίοδος 

Ελεφάντινο πλακίδιο, Πομπηία 1ος αι. μ.Χ. Εικονίζεται η γέννηση του Μελέαγρου ή του Αχιλλέα.

Πήλινη πλάκα εντοιχισμένη στον τάφο της Σκριβωνίας της Αττικής, νεκροταφείο της Όστια, 2ος αι. μ.Χ. Η επίτοκος κάθεται σε καρέκλα, την υποβαστάζει μια γυναίκα όρθια και η μαία προσπαθεί να βγάλει το μωρό. 
Μαρμάρινη ανάγλυφη πλάκα, Όστια, 2ος αι. μ.Χ. Το βρέφος είναι ήδη ακουμπισμένο στο μαξιλάρι, η μαία κρατά τον πλακούντα ή ένα δεύτερο βρέφος.



ΕΠΙΣΗΣ 















ΕΙΚΟΝΕΣ ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΜΩΝ

ΓΙΑ ΝΑ ΔΕΙΤΕ ΚΑΝΟΝΙΚΑ ΤΗΝ ΕΙΚΟΝΑ ΣΤΟ ΚΙΝΗΤΟ ΚΛΙΚ ΕΠΑΝΩ ΤΗΣ