Οι ανασκαφές στο οροπέδιο του Στρόφιλα Άνδρου.

Παράσταση πομπής πλοίων στον κεντρικό προμαχώνα του τείχους του Στρόφιλα.

«Ο Νεολιθικός οικισμός στον Στρόφιλα Άνδρου. Διευρύνοντας τους ορίζοντες της κυκλαδικής προϊστορίας και εικονογραφίας» είναι ο τίτλος της ομιλίας της Χριστίνας Α. Τελεβάντου, που θα δόθηκε  στο πλαίσιο του Κυκλαδικού Σεμιναρίου που διοργανώνωθηκε στην Αρχαιολογική Εταιρεία από τη Μαρίζα Μαρθάρη.

Οι ανασκαφές στο οροπέδιο του Στρόφιλα, στη δυτική ακτή της Άνδρου, έχουν φέρει στο φως τα ερείπια ενός εκτεταμένου οικισμού, που ανήκει στον πολιτιστικό ορίζοντα της «Αττικής-Κεφάλας», της Τελικής Νεολιθικής (ΤΝΛ) περιόδου.
Η ανάπτυξή του οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στη στρατηγική γεωγραφική θέση της Άνδρου κοντά στην Αττική, και ειδικότερα τη Λαυρεωτική, σε συνδυασμό με το γεγονός ότι αποτελούσε σημαντικό κόμβο και ενδιάμεσο σταθμό στους θαλάσσιους δρόμους της νεολιθικής ναυσιπλοΐας για τη διακίνηση αγαθών (π.χ. μηλιακού οψιανού και μεταλλεύματος) και τη μετάδοση τεχνολογίας και ιδεών ανάμεσα στις Κυκλάδες, την ηπειρωτική χώρα, την Εύβοια και το βορειοανατολικό Αιγαίο.

Σύμφωνα με την κα Τελεβάντου: «Μια σειρά σημαντικών στοιχείων τον καθιστούν, με τα έως τώρα δεδομένα, μοναδικό στις Κυκλάδες και στην εγγύτερη γεωγραφική περιοχή (Εύβοια, Αττική):

– Η μεγάλη έκταση του οικισμού, σε συνδυασμό με τoν πυκνό πολεοδομικό ιστό και το ιδιαίτερα μεγάλο μέγεθος των κτηρίων.

– Tα έργα συλλογικού χαρακτήρα από την κοινότητα, όπως είναι η οχύρωση, το ιερό και η εκτεταμένη χρήση των βραχογραφιών.

– Η πληθώρα των υψηλής ποιότητας ευρημάτων.

– Η προηγμένη τεχνολογία (π.χ. μεταλλοτεχνία, λιθοτεχνία).

– Οι εκτεταμένες βραχογραφίες σε ανασκαμμένο περιβάλλον, με συμβολικά (δακτυλιόσχημο θέμα, πέλματα, κοιλότητες σε σπειροειδή διάταξη), γραμμικά (σπείρα, μαίανδρος), εικονιστικά θέματα (πλοία, ζώα – κατσίκια, ελάφια, τσακάλια, ψάρια, δελφίνια κ.ά.), αφηγηματικές σκηνές (πομπή πλοίων, κυνήγι ελαφιών από τσακάλια, θαλάσσιος βυθός με παράσταση δελφινιού με το μικρό του, ανθρώπινη πιθανώς μορφή ή ανθρωπόμορφο «ξόανο», ύψ. 0,45 μ., ενδεχομένως απεικόνιση θεότητας). Φαίνεται ότι οι νεολιθικοί καλλιτέχνες, πολύ πριν την ανάπτυξη της εικονιστικής τέχνης στις Κυκλάδες κατά τη Μέση και Ύστερη Εποχή του Χαλκού (αγγειογραφία, τοιχογραφίες), έθεσαν τις βάσεις του εικονογραφικού λεξιλογίου και της διαχείρισης του χώρου σε σύνθετες παραστάσεις.

Ανθρώπινες φιγούρες στον νεολιθικό οικισμό του Στρόφιλα στην Άνδρο

– Ο έντονος ναυτικός χαρακτήρας του οικισμού (ναυπηγική/ναυσιπλοΐα/εμπόριο) που τεκμηριώνεται από τις 100 και πλέον απεικονίσεις πλοίου στις βραχογραφίες σε κοινόχρηστους χώρους (ιερό, τείχος, χώρος βόρεια του τείχους) ως το κυρίαρχο σύμβολο της κοινότητας.

– Η χρήση ενός αναπτυγμένου και ευρύτατα διαδεδομένου κώδικα επικοινωνίας με χρήση συστήματος συμβόλων (δακτυλιόσχημο θέμα, πέλματα, κοιλότητες σε διάταξη σπείρας).

Παράσταση με κυνήγι ελαφιών από τσακάλια στον φυσικό βράχο, βόρεια του τείχους του Στρόφιλα.

Τα στοιχεία αυτά καταδεικνύουν ότι πρόκειται για έναν εύρωστο πρωτοαστικό οικισμό με κυρίαρχο ναυτικό χαρακτήρα, ο οποίος αναμφίβολα θα διαδραμάτιζε, σε ένα ευρύτερο δίκτυο μικρότερων ή/και ανάλογων οικισμών, σημαντικό ρόλο κατά την ΤΝ περίοδο.
Ο Στρόφιλας αποκαλύπτει μια νέα εικόνα για τον πολιτισμό στο νησιωτικό Αιγαίο και ιδιαίτερα στις Κυκλάδες κατά τη ΤΝ περίοδο, διευρύνοντας τους ορίζοντες της κυκλαδικής προϊστορίας και εικονογραφίας.
Καταδεικνύει ότι από την περίοδο αυτή διαμορφώθηκε στις Κυκλάδες ένας υψηλός πολιτισμός με μεγάλες οργανωμένες ναυτικές κοινωνίες και ανάλογους οικισμούς με πρωτοαστικές δομές, που αποτέλεσε τη βάση για τη μετέπειτα πολιτιστική εξέλιξη της Μέσης και της Ύστερης Εποχής του Χαλκού».