Πλούταρχος, Περί ποταμών και ορών
Έβρος
Ο Έβρος είναι ποταμός της Θράκης. Προηγουμένως αποκαλούνταν Ρόμβος, έχοντας πάρει την ονομασία του από τη συστροφή των υδάτων του κατά την κατηφορική τους πορεία.[i] Ο Κάσσανδρος,[ii] ο βασιλιάς της περιοχής, παντρεύτηκε την Κροτονίκη και έκανε απ’ αυτήν ένα γιο, τον Έβρο. Αφού χώρισε από την προηγούμενη γυναίκα του, παντρεύτηκε ως μητριά για το γιο του τη Δαμασίππη, την κόρη του Άτρακος.[iii] Αυτή, όμως, ερωτεύτηκε τον προγονό της και του έστειλε μήνυμα να συνευρεθούν. Ο Έβρος, αποφεύγοντας σαν Ερινύα την
μητριά του, περνούσε το χρόνο του σε κάθε ευκαιρία κυνηγώντας.[iv] Η ασελγής γυναίκα, όμως, όταν απέτυχε η επιθυμία της, είπε ψέματα σε βάρος του σώφρονος αγοριού, ότι δήθεν θέλησε να τη βιάσει. Ο Κάσσανδρος, παρασυρμένος από τη ζήλεια του, έσπευσε ορμητικός στο δάσος, έβγαλε το ξίφος του και καταδίωκε το γιο του με την ιδέα ότι είχε επιβουλευτεί τον γάμο του πατέρα του. Ο γιος, όταν κόντευε να παγιδευτεί, έριξε τον εαυτό του στον ποταμό Ρόμβο, ο οποίος ονομάστηκε από αυτόν Έβρος, όπως ιστορεί ο Τιμόθεος στο ενδέκατο βιβλίο του έργου του Περί ποταμών.
Κοντά στο ποτάμι βρίσκεται το όρος Παγγαίο, που πήρε την ονομασία του για την ακόλουθη αιτία: ο Παγγαίος, γιος του Άρη και της Κριτοβούλης, έσμιξε χωρίς να το ξέρει με τη θυγατέρα του. Κυριευμένος από θλίψη, έτρεξε στο Καρμάνιο [v] όρος και, υπερβολικά λυπημένος, γύμνωσε το ξίφος του και αυτοκτόνησε. Με απόφαση των θεών ο τόπος μετονομάστηκε σε Παγγαίο.
Μέσα στον ποταμό που προαναφέρθηκε γεννιέται ένα βοτάνι παρόμοιο με τη ρίγανη, του οποίου την κορυφή κόβουν οι Θράκες και, αφού χορτάσουν τρώγοντας την τροφή της Δήμητρας, την τοποθετούν πάνω στη φωτιά. Εισπνέουν την αναθυμίαση που αναπέμπεται, αποκαρώνουν και βυθίζονται σε βαθύ ύπνο.
Στο βουνό Παγγαίο φύεται βοτάνι που ονομάζεται κιθάρα για τον εξής λόγο: αυτές που διαμέλισαν τον Ορφέα έριξαν τα μέλη του στον ποταμό Έβρο.[vi] Το κεφάλι του ανθρώπου με τη βούληση των θεών μεταμορφώθηκε σε δράκοντα, ενώ η λύρα του με απόφαση του Απόλλωνα έγινε αστερισμός. Από το αίμα που κύλησε φύτρωσε βοτάνι που ονομάζεται κιθάρα. Όταν τελούνται οι γιορτές του Διονύσου, αυτό το βοτάνι αναδίδει ήχους κιθάρας. [vii] Οι ντόπιοι, ντυμένοι με δέρματα ελαφιού και κρατώντας θύρσους, τραγουδούν έναν ύμνο που λέει
«Και θα βάλεις τότε μυαλό, όταν πια θα είναι μάταιο να έχεις μυαλό»,[viii]
όπως ιστορεί ο Κλειτώνυμος στο τρίτο βιβλίο των Θρακικών του.
Ρόμβος στα αρχαία Ελληνικά σήμαινε επίσης σβούρα, δίνη.
[ii] Αυτός ο Κάσσανδρος, άγνωστος από αλλού, αποτελεί πιθανότατα μυθική μεταμόρφωση του Κάσσανδρου, γιου του Αντίπατρου και συζύγου της Θεσσαλονίκης, ο οποίος έγινε βασιλιάς της Μακεδονίας στα ταραγμένα χρόνια μετά το θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου.
[iii] Ο Άτραξ είναι άγνωστος από αλλού. Υπήρχε στη Θεσσαλία ένας οικισμός με το ίδιο όνομα (Στράβων 9.5.19, Λυκόφρων 1309 κ.α.).
[iv] Το κυνήγι στον ελληνικό μύθο αποτελεί σε συμβολικό επίπεδο ισοδύναμο της σεξουαλικής αποχής. Πβ. τον Ιππόλυτο ή την Αταλάντη ή την Άρτεμη. Η πανούργα μητριά που επιθυμεί τον γιο του συζύγου της και δέχεται την απόρριψη είναι γνωστό μυθικό μοτίβο από την περίπτωση της Φαίδρας ή της Σθενέβοιας.
[v] Το ίδιο περίπου όνομα χρησιμοποιείται από τον Πλούταρχο και στο κεφάλαιο 7, για να χαρακτηρίσει το βουνό Τμώλος στην Μ. Ασία (Καρμανόριον), και στο κεφάλαιο 18 για τον ποταμό Ίναχο (Καρμάνωρ). Ο Καρμάνωρ στον Παυσανία (2.7.7, 2.30.3, 10.7.2) ήταν ένας Κρης που φιλοξένησε τον Απόλλωνα και τον καθάρισε από το μίασμα του φόνου του Πύθωνα. Καρμανία ήταν μια περιοχή της Περσίας κοντά στο στενό του Ορμούζ.
[vi] Για το θάνατο του Ορφέα υπάρχουν πολλές παραδόσεις, αν και συνήθως θανατώνεται από γυναίκες της Θράκης που τον εκδικούνται, επειδή μάγεψε τους άντρες τους με τη λύρα του και δεν εκτελούν πια τα συζυγικά τους καθήκοντα, αλλά ακούν εκστασιασμένοι τη μουσική του Ορφέα. Το κεφάλι του Ορφέα σε άλλες παραδόσεις φτάνει πλέοντας στη Λέσβο, όπου εξακολουθεί να χρησμοδοτεί, έως ότου το σταματά ο Απόλλων.
[vii] Κιθάρα και λύρα χρησιμοποιούνται ως συνώνυμα.
[viii] Στο πλαίσιο της διονυσιακής λατρείας το οξύμωρο πρέπει να αποτελεί πρόσκληση στον πιστό να ξεχάσει κάθε είδους σοφία που ξέρει και να αφεθεί να παρασυρθεί από τη μανία του θεού που είναι ανώτερη από τη σοφία.
Σταύρος Γκιργκένης
Διδάκτορας κλασικής φιλολογίας. heterophoton.
